ماسوله

تاریخچه

حدود هشتصد تا هزار سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ی ایران به دلایل نامعلومی به منطقه ی ماسوله کوچ کردند. این مردمان هم از  شرق  کشور (خراسان ) و هم از غرب کشور (کردستان و آذربایجان) آمدند. برخی از مردمان محلی نیز از این منطقه ای به نام کهنه ما سوله واقع در 6 کیلو متری  شمال غرب این شهر  همراه این افراد شدند، وجود گورستان و قبر های بی شمار داخل بافت تاریخی می باشد. طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ما سوله سفالینه‌هایی متعلق به قرون پنجم تا هشتم  هجری قمری بدست آمده است  که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشد

جغرافیای انسانی ماسوله

رونق اقتصادی مستمر این شهر  از مهم تر ین عوامل شکوفایی و رشد اجتماعی مردمان  شهر تاریخی ما سوله بوده است . بر قرار ی ارتباط بین سه منطقه همجوار گیلان، خلخال و زنجان از طریق تبادل کالا ، پایه اساس اقتصاد ماسوله را شکل می داده است.

گلیکهای ساکن جلگه از شرق ، ترکان ساکن کوهستان از غرب و ترکان ساکن فلات از  جنوب . در بازار این شهر همواره در تردد بودند و به خرید و فروش محصولات محلی یکدیگر می پرداختند. وجود این مسافران و بازرگانان همیشگی و غریبه در ماسوله فرهنگ خاصی را در میان مردمان ساکن شکل داده است که خاص این منطقه می باشد.

احداث را ه های ماشین رو جدید بین شهر های همجوار ، به تدریج باعث خلوت شدن و از رونق افتادن راههای کوهستانی شد و به اقتصاد متکی به بازار آسیب جدی وارد آمد. این رکورد طی 60 سال اخیر منجر به  تعطیل شدن فعالیت های اقتصادی شد و به نا چار گروهی کثیری از مردم به مرور زمان شهر را تر ک گفتند. سیر مهاجرت مردم به شهر های بزرگ همجوار به گونه ای بوده که 3500نفر جمعیت ثابت سال 1325 تنها 811نفر در سال 1382 باقی مانده است. بیش از  یک و سوم این افراد جنگل نشین اطراف  هستند  که جایگزین اهالی اصلی شهر شده اند. گویش مردمان شهر طالشی است که از زبان های کهن ایران ریشه گرفته است

معماری ماسوله

واحد های ساختمانی تشکل دهنده بافت تاریخی شهر ماسوله مشتمل بر 350 خانه مسکونی می باشند که شاخص ترین ویژگی آنها همجوار ی آنهاست . این همجواری به گونه ای در نظر گرفته شده که باعث می شود تمام خانه ها زنجیر وار و به هم پیوسته در امتداد خطوط توپوگرافی زمین قرار داشته باشند

هر واحد مسکونی بین یک یا چهار طبقه دارد. بیش از  70%آنها به صورت دو طبقه احداث شده اند، به طور معمول  پایین طبقه غیر مسکونی بوده و کاربرد آنها چون انبار و طویله بوده است. راهروی ورودی خانه نیز همه شامل فضا های مسکونی بوده اند. طبقه پایین از مصالح سنگی و طبقات فوقا نی از خشت بنا می شده است. این معماری  بگونه سازگار با شرایط اقلیمی ، توپوگرافیکی و اجتماعی فضاهای داخلی تقریباً یکسانی را شامل می شده اند.

این فضا ها عبارتند از اتاق اصلی ، اتاق زمستانی ، راهرو ورودی ، فضای راه پله ، انبار و دستشویی ، کوچکترین خانه نمونه با مسا حتی حدود 60 متر مربع در دو طبقه  تمامی فضا های فوق را شامل  می شده و تفاوت آن با بزرگترین خانه نمونه که حدود 300متر مربع بوده تنها در تعداد فضا ها و وجود بالکن(تالار)می باشد.

در هر حالت آفتاب گیری سا ختمان ، هدایت سریع آب باران جاری شده بر بام ، همجواری  دقیق و متناسب  با ساختمان های طرفین و چگونگی ارتباط با شارع عام مهمترین معیارهای  طرح یک خانه بوده است.

کهنه ماسوله

یکی از نقاط تاریخی منطقه ی ما سوله ، سایت تاریخی کهنه ماسوله است. این سایت در 6 کیلو متری شمال غربی شهر ما سوله و در ارتفاع 1800متری از سطح دریا واقع شده است .

کهنه ماسوله  بر روی تپه ای به وسعت تقریبی 8/. هکتار قرار دارد ، و آثار پایه دیوار ها ی بناهای سنگی بر روی آن قابل  مشاهده است. طی کاوش های انجام شده سالهای گذشته مشخص شده که این دیوارها متعلق به خانه ها واتاق‌هایی بوده که کوره ی ذوب آهن و فلزات دیگر در آنها وجود داشته است. در این اتاق ها آثاری از  ظروف سفالی و ابزار فلزی  متعلق به قرون پنجم و ششم هجری قمری به دست آمده است.

به نظر می رسد بدلایل نامشخص مردمان ساکن در این بنا ها این محل را ترک کرده و به تدریج در محل فعلی شهر ماسوله سکنی گزیده‌اند.

جغرافیای طبیعی ماسوله

دامنه های شمالی کوه های طالش که منطقه ای پوشیده از جنگل های انبوه و یا کم تراکم است دارای رودخانه ها ئی پر آب و کوهستانی که همه ی آنها به دریای خزر می رسند. شهر تاریخی ماسوله در جوار یکی از رود خانه های پر آب که به نام همین شهر نیز (ماسوله رود خان) معروف است شکل گرفته است.

جنگل های منطقه پوشیده از درختان راش ،آزاد، بلوط، توسکا و زبان گنجشک می باشد که البته درختان آزاد و بلوط آن در گذشته بسیار بیشتر بوده است. اقلیم منطقه ی ما سوله در  تا بستان معتدل و مربوط و در زمستان سرد و مرطوب محسوب می شود. دمای متوسط سالیانه حدود 12 در جه سانتیگراد و متوسط رطوبت نسبی ، میزان بارندگی و بارش برف سالیانه نیز به ترتیب 87% و حدود 700میلیمتر و800 میلیمتر می باشد. سالیانه بیش از 35 روز به صورت یخبندان و بیش  از 100 روز  با مه غلیظ سپری می گردد. در مجموع اقلیم مطبوع منطقه و محیط طبیعی  دلپذیر در چهار فصل سال از شاخصه های مهم زیست محیطی ماسوله می باشند

بافت شهری ماسوله

شکل پلکانی و مطبق شهر که در امتداد شیب کوه رو به جنوب و در طول خطوط توپو گرافی زمین کشیده است، پاسخگوی فعالیت های روز مره ی شهر ماسوله می باشد. این شکل شامل چهار محله‌ی اصلی است که همه آنها حول بازاری چهار سطه که به منزله ی قلب شهر می باشد جمع شده اند و این امر گویای این حقیقت است که کالبد بازار و حیات اقتصادی بازار  اصلی ترین معیار در شکل گیری شهر بوده است . محلات اصلی چهار گانه در حال حاضر حدود 350 خانه ی مسکونی را  در خود جای داده‌اند.

در گذشته ای نه چندان دور تعداد این خانه ها به بیش از 600واحد می رسیده است. بازار شهر نیز که مشتمل است بر حدود 120 باب مغازه چهار سطح ارتفاعی مختلف شکل گرفته و اصلی ترین معابر شهری مستقیماً به آن راه دارند. معابر شهری ماسوله به گونه ای هستند که امکان تردد وسایل نقلیه ی موتور ی در آنها به هیچ وجه وجود ندارد. تا حدود پنجاه سال پیش و در فصول بهار و تابستان بازرگانان نواحی اطراف به کمک  چهار پایانی چون قاطر و اسب و حتی در برخی موارد  شتر در این معابر  در حال تردد بودند و امروز مردمان ما سوله به کمک فرقون حمل و نقل کالا را در معابر  انجام می دهند.

بدلیل شیب زیاد کوه محل استقرار این شهر تاریخی ، از گذشته های دور و بر اساس تجربیات معماران تمهیدات مناسبی جهت دفع آب های سطحی و همین طور فاضلاب اندیشیده و اجرا شده  است. این تمهیدات شامل چهار شاخه ی اصلی اگوی شهری می باشد که فاضلاب همه خانه ها بعلاوه آب های سطحی جاری شده از طریق  شاخه های فرعی تر را  به این چهار شاخه رسانیده که در خاتمه به رودخانه ی ماسوله سرازیر می گردد.

صنایع دستی ماسوله

صنایع چرمی:

چموش، چاروق، گیوه، کمربند و ...

صنایع چوبی:

ساخت انواع ابزارهایی مانند داس، چکش، انبر، تیشه و چاقو و...

دستباف‌ها:

بافتن پیراهن، جوراب، جلیقه، روفرشی، دستکش، شال گردن، شال کمر، کلاه، عروسک کاموایی الوان و چوقا و...

 

ماسوله مکانی منحصر بفرد است نه تنها به خاطر برخورداری از معماری ویژه و طبیعت بسیار بدیعی که دارد، ماسوله منحصر بفرد است زیرا از جمله مجتمع‌های زیستی است که با استفاده استادانه از موقعیت جغرافیایی و مصالح بومی، فضایی را پدید آورده است که سالیان طولانی در اوج شکوفایی زندگی کرد و همچنان در ماندگاری اصرار می‌ورزد.

ماسوله منحصر بفرد است زیرا وسیله نقلیه موتوری به طور طبیعی به داخل آن راه ندارد، زیرا بخش تاریخی از یک شهر معاصر نیست بلکه کلیت آن تاریخی فرهنگی است.